ترکیه، رویای جدید آواره‌های افغانستان

مختار وفایی

پس از امضای توافق‌نامه میان گروه طالبان و آمریکایی‌ها در فبروری 2020 که تشدید جنگ و تضعیف مواضع دولت افغانستان در برابر گروه طالبان را در پی داشت، موج مهاجرت شهروندان افغانستان به کشورهای مختلف جهان افزایش یافت.

 در دهه 1990 میلادی و در جریان جنگ داخلی در افغانستان، مقصد بسیاری از افغانستانی‌های که کشورشان را ترک می‌کردند ایران و پاکستان بود، اما در موج جدید مهاجرت، ترکیه که دهلیز ورود به اروپا دانسته می‌شود، از مهم‎‌ترین اهداف در میان مهاجران افغانستانی است.

اداره مهاجرت ترکیه تعداد مهاجران افغانستانی در این کشور را دوصدهزار تن اعلام کرده است. این آمار شامل افرادی اند که به صورت رسمی تحت پوشش ادارات دولتی اند و به عنوان مهاجر ثبت نام شده اند. از تعداد مهاجران افغانستانی که به صورت غیر قانونی در ترکیه زندگی می‌کنند آمار دقیقی در دست نیست، اما روح‌الله رحیمی یک پناهجوی افغانستانی در ترکیه که با نهادهای مددرسان نیز کار می‌کند، آمار مجموعی پناهجویان افغانستانی مقیم ترکیه را حدود 350 هزار تن می‌داند. رحیمی می‌گوید که بسیاری از جوانان که به تنهایی وارد ترکیه می‌شوند و اسناد اقامت ندارند، مخفی زندگی می‌کنند و در ادارات رسمی ثبت نیستند.

 

راه‌های رسیدن به ترکیه از افغانستان

 

مسیر سفر به ترکیه برای شهروندان افغانستان که قصد مهاجرت دارند پر هزینه و همراه با خطرهای جانی است.

ویزای ترکیه در افغانستان در بازار سیاه فروخته می‌شود و سفارت و کنسولگری‌های این کشور، روند توزیع ویزا را به دلال‌های ویزا واگذار کرده است. قیمت ویزا برای هر فرد، از 3500 دلار آمریکایی تا 5000 دلار آمریکایی است. کسانی که توانایی پرداخت این پول را دارند، با خرید ویزا و از مسیر هوایی به ترکیه می‌روند، اما کسانی که این هزینه را ندارند، راه دشوار و پر خطری در پیش دارند. نخست باید ایران بروند و سپس از ایران وارد مرزهای ترکیه شوند. مسیرهای صحرایی و کوهستانی که معمولاً توسط مرزبانان نیز رصد می‌شوند.

روح‌الله رحیمی پناهجوی افغان در ترکیه می‌گوید که مسیر غیر قانونی که مهاجران از ایران تا ترکیه طی می‌کنند با خطرات مرگ و شکنجه همراه است. هزینه‌ای که قاچاقچیان انسان، بابت هر فرد از ایران تا ترکیه می‌گیرد، از 500 دلار تا 800 دلار آمریکایی است. رحیمی می‌گوید که در بسیاری از موارد قاچاقچیان انسان، مهاجران را فریب می‌دهند و در برخی موارد نیز مهاجران در اثر شلیک مرزبانان ایرانی و ترک کشته می‌شوند.

حاجی علی ماکویی یکی از قاچاقچیان انسان در مرز میان ایران و ترکیه است. او که مشتری‌هایش را بیشتر از طریق فیسبوک پیدا می‌کند، از مسیر زمینی و ساحات مرزی میان ایران و ترکیه، پیوسته عکس و ویدیو منتشر می کند. حاجی علی با این کار، مشتری‌های بیشتری جذب می‌کند و به آنان از امن بودن مسیر اطمینان می‌دهد.  حاجی علی می‌گوید که در ماه‌های اخیر، شمار افغانستانی‌‎هایی که برای رسیدن به ترکیه به او مراجعه می‌کنند، از زمان دیگری بیشتر است. حاجی علی می‌گوید که در روزهای اخیر، مرزبانان ترکیه مسیر ماکو-وان را مسدود کرده اند و نظارت هوایی و زمینی برای جلوگیری از ورود مهاجران نیز افزایش یافته است. «با این حال حاجی علی به من که از آدرس یک مشتری با او صحبت می‌کردم گفت: خودت را در میدان آزادی تهران برسان، راننده می‌‎فرستم دنبالت و از مسیر چالداران می‎برمت استانبول. فقط 750 دلار با خودت داشته باشی کافی است.»

 

نجیبه ذکی مادر چهار کودک است و در ماه اپریل گذشته از ایران وارد ترکیه شد. نجیبه در کابل کار و بار خصوصی داشت و از جمله یک آرایشگاه زنانه راه انداخته بود. پس از تشدید جنگ، کار و بار خصوصی نجیبه ورشکست شد و او برای رسیدن به یک زندگی آرام  و به مقصد رسیدن به اروپا، راهی ترکیه شد. نجیبه، ابتدا از طریق راه زمینی و از ولایت نیمروز افغانستان وارد شهر زابل ایران شد و از آنجا طی سه شبانه روز خودش را به تهران رساند. سفر نجیبه و کودکانش از کابل تا تهران، مانند هر مهاجر دیگر، با دشواری‌های فراوان و تهدیدهای جدی همراه بوده است. نجیبه و چهار کودکش، با پرداخت دو هزار دلار، از مسیر ماکو وارد شهر وان ترکیه شده و خودشان را به استانبول رسانیده اند.

نجیبه می‌گوید که در مناطق کوهستانی میان شهرهای ماکو و وان، کاروان آنان که شامل 100 تن از مهاجران بودند، با تعقیب و شلیک سربازان مرزی ترکیه مواجه شدند که از این میان تنها 25 تن آنان توانستند نجات یابند و بقیه پس از بازداشت و شکنجه، دوباره به خاک ایران برگشت داده شدند.

نجیبه که اکنون در استانبول زندگی می‌کند می‌گوید: « از تیررس طالب و تروریست دور شدیم، اما آینده همچنا مبهم است، چون در ترکیه نه حمایت از مهاجران وجود دارد و نه زمینۀ کار. باید برای آیندۀ فرزندانم به فکر مقصد بعدی باشم.» مقصد بعدی نجیبه، رسیدن به اروپا است.

ریحانه رسولی مهاجر دیگر افغان که در افغانستان به حیث خبرنگار کار می‌کرد، با تشدید جنگ و افزایش تهدید برعلیه خبرنگاران، کشورش را ترک کرد و اکنون در ترکیه زندگی می‌کند.

ریحانه رسولی می‌گوید که تشدید جنگ در افغانستان و افزایش نفوذ طالبان در شهرها، زمینۀ کار و زندگی را برای او دشوار ساخت. ریحانه رسولی که باری با جمعی از خبرنگاران افغانستانی به آمریکا سفر کرده بود، در جریان سفر، با جان کری، وزیر خارجه پیشین آمریکا ملاقات کرده بود. نشر شدن عکس او با وزیر خارجه وقت آمریکا در شبکه‌های اجتماعی، به عنوان ابزاری برعلیه او استفاده شد. ریحانه می‌گوید: «کار من به حیث یک خبرنگار و سفرم به آمریکا و ملاقات با وزیر خارجه وقت آمریکا، تهدید برعلیه من و خانواده‌ام را افزایش داد. افرادی که همسو با طالبان بودند، با استفاده از عکس، من و خانواده‌ام را تهدید می‌کردند و مزدور آمریکایی‌ها خطاب می‌کردند. مجبور شدیم برای نجات زندگی و آینده، کشور خود را ترک کنم.»

 

نگرانی همسایه‌های افغانستان از موج جدید مهاجران

در حالی که گفتگوها میان دولت افغانستان و گروه طالبان در یکسال اخیر بی نتیجه بوده و هیچ روزنه‌ای برای صلح و رسیدن به یک تفاهم سیاسی روشن نیست، موج خشونت‌ها و درگیری نظامی در سراسر افغانستان افزایش یافته است. براساس گزارش  سازمان بین‌المللی مهاجرت که در ماه می منتشر شد، حدود پنج میلیون افغانستانی، در اثر جنگ، فقر و خشکسالی در افغانستان آواره شده اند که تنها 200هزار تن از آواره‌ها در شش ماه نخست سال جاری میلادی خانه‌های شان را ترک کرده و به شهرهای بزرگ پناه برده اند.

با گسترش خشونت‌ها در افغانستان و افزایش مهاجرت افغانستانی‌ها به کشورهای خارج، مقامات پاکستانی و ایرانی نیز ابراز از هجوم شهروندان افغانستان برای فرار از جنگ، به این کشورها ابراز نگرانی کرده اند.

در یکی از این موارد، به تاریخ چهارم جولای، عمران خان و ابراهیم رئیسی (عضو هیات مرگ) در صحبت تلفنی با همدیگر، ضمن صحبت در مورد اوضاع افغانستان، از هجوم مهاجران افغانستانی به این دو کشور ابراز نگرانی کرده اند.

عمران خان در کنفرانس بین‌المللی آسیای مرکزی و جنوبی در تاشکنت که به تاریخ 16 ژوئیه برگزار شده بود نیز از هجوم مهاجران افغان به کشورش ابراز نگرانی کرد و گفت که پاکستان امکانات اقتصادی حمایت از مهاجران جدید افغان را در اختیار ندارد و دولت افغانستان باید با رسیدن به یک تفاهم سیاسی با طالبان،  از مهاجرت شهروندانش جلوگیری کند.

این گزارش قبلاً در رادیو زمانه منتشر شده است.