اوضاع ناآرام سرپل؛ از شایعه تا واقعیت

مختار وفایی

سرپل، ولایتی که در حاشیة بزرگراه شمال واقع شده و ۹۴ درصد مردم آن روستانشین است، اکنون در اثر افزایش تحرکات گروه‌های تروریستی در حال تبدیل‌شدن به یکی از ناامن‌ترین ولایات کشور است. سرپل بنا بر دلایل مختلفی که مهم‌ترین آن‌ها ‌دور‌افتاده‌بودنِ این ولایت از مرکز کشور دانسته می‌شود، طی یک‌ دهة گذشته مورد بی‌مهری دولت قرار گرفته و از انکشاف و بازسازی نسبتاً دور مانده است.

این ولایت دورافتاده و درجه‌سوم، بازار مصرفی ولایات شمال و به‌خصوص ولایت بلخ است که تاکنون در مرکز آن تنها یک مارکیت دوطبقه‌‌ای عصری ایجاد شده و بقیۀ دکان‌ها، بقایای بازار قدیمی این ولایت است.

سرپل مانند اکثر‌ ولایات افغانستان، از بافت‌های مختلف اجتماعی شکل گرفته و اقوام ا‌زبیک، تاجیک، هزاره و پشتون به ترتیب در آن ساکنند.

حکومت‌داری و حاکمیت قانون

از شش ولسوالی این ولایت، ولسوالی‌های گوسفندی، کوهستانات و سوزمه‌قلعه، تحت تهدید شدید طالبان قرار دارند و به‌جز از مراکز این ولسوالی‌ها، در تمامی ساحات آن، طالبان مسلح گشت‌و‌گذار می‌کنند. ولسوالی‌های بلخاب، صیاد و سانچارک نیز از تهدید طالبان در امان نیستند؛ اما حاکمیت دولت در این ولسوالی‌ها نسبتاً خوب دانسته می‌شود. با این‌حال، مسیر ولسوالی‌های سانچارک و بلخاب نیز مرگ‌آفرین توصیف می‌شود.

راه‌های مواصلاتی ‌ولسوالی‌های سرپل ضمن این‌که تحت نفوذ و تهدید طالبان قرار دارند، از چشم بازسازی‌های یک‌دهة گذشته نیز پنهان مانده‌اند. فساد گستردة اداری را در دستگاه‌های عدلی و قضایی، ادارات ولسوالی‌ها و سایر بخش‌‌های دولتی این ولایت، به شمول فعالان مدنی، عبدالجبار حق‌بین، سرپرست این ولایت نیز تأیید می‌کند.

هرچند آمار مشخصی از شمار جنگجویان طالبان در ولایت سرپل وجود ندارد، اما مقامات محلی آمار گوناگونی در این مورد ارائه می‌کنند. به گفتة‌ عبدالجبار حق‌بین‌، جنگجویان طالبان که در سرپل حضور دارند، نزدیک به ۵۰۰ تن می‌رسند. به باور او، در جریان نبردهای شدیدتر با نیروهای امنیتی، جنگجویانی از ولایات همجوار سرپل مانند بلخ، جوزجان و فاریاب نیز به‌عنوان نیروهای کمکی به این ولایت می‌آیند.

در عین‌حال، شماری از باشندگان این ولایت، از ضعف روز‌افزون ادارات محلی در تطبیق و حاکمیت قانون شکایت کرده و حکومت‌داری را در این ولایت «بسیار ضعیف» توصیف می‌کنند.

مبین احمدی، یک باشندة مرکز سرپل می‌گوید که نا‌هماهنگی میان ادارات، تنش میان والی و ادارات محلی و هم‌چنان فساد گستردة اداری در همۀ عرصه‌ها، باعث شده است که ولایت سرپل‌ به میدان تاخت‌و‌تاز‌ شماری از مسئولان، به خاطر زراندوزی‌های شخصی مبدل شود.

گسترش روز‌افزون نقض حقوق بشر، جرایم سازمان‌یافته، ترور، اختطاف، تجاوزات جنسی، خشونت علیه زنان، فقر و تنگ‌دستی و گسترش بیکاری، از جمله مواردی‌اند که به ضعف حکومت‌داری و حاکمیت قانون در این ولایت کمک کرده است.

در این ولایت که تنها سه رسانة داخلی (آریانانیوز، پژواک و روزنامة عصرنو) و دو رادیوی محلی فعالیت دارند، اکثر‌ اتفاقات و رویدادهای آن به دلیل خودسانسوری و پنهان‌کاری مقامات از چشم‌دید مردم پوشیده می‌ماند.

عدم هماهنگی و همکاری لازم میان ادارات کلیدی مانند مقام ولایت، فرماندهی امنیه، شورای علما و سایر ارگان‌های امنیتی، باعث شده است که تأثیرگذاری دولت بر مردم و تطبیق قانون کاهش یابد.

در گفت‌وگویی که با عبدالجبار حق‌بین سرپرست ولایت سرپل داشتم، در مورد عوامل ناهماهنگی و همکاری لازم میان ادارات محلی این ولایت شمالی پرسیدم. آقای حق‌بین، ضمن توصیف از هماهنگی میان رهبری ادارات سرپل‌، تأیید کرد که در برخی از موارد مانند عملیات‌ها و برنامه‌های نظامی، نا‌هماهنگی در سطح رهبری برنامه‌ها دیده شده که گاهی اوقات این نا‌هماهنگی‌ها به تأثیرگذاری برنامه‌های ما ضربه وارد کرده است.

سرپرست ولایت سرپل ضمن توصیف از حبیب‌نور گل‌بهاری، فرمانده امنیه این ولایت ‌‌به‌عنوان «انسان خوب و جنگی»، از او انتقاد کرد و گفت: «نمی‌دانم چرا جناب قوماندان صاحب در کارهایش چندان موفق نیست». به باور آقای حق‌بین، ناهماهنگی، بیشتر در صفوف نیروهای امنیتی دیده شده و عامل آن نیز، عملکرد ضعیف رهبری نیروهای امنیتی است.

در عین‌حال، مولوی نقیب‌الله صابر، رییس شورای علما و رییس کمیتة ولایتی صلح ولایت سرپل نیز با نارضایتی از فرمانده امنیه این ولایت، او را در عرصة تأمین امنیت ناکام می‌داند.

حبیب‌نور گل‌بهاری، نزدیک به یک ‌سال قبل به حیث فرمانده امنیه ولایت سرپل گماشته شد. او از افراد نزدیک به سران حزب جمعیت اسلامی است. با تلاش‌های زیاد، موفق به دریافت دیدگاه آقای گل‌بهاری در مورد گفته‌های والی و رییس شورای علمای سرپل نشدیم؛ اما براساس دریافت‌های یک نوار ویدیویی، آقای گل‌بهاری طی یک نشست چندی قبل در فرماندهی امنیه سرپل گفته است که یکی از عوامل گسترش نا‌امنی و حمایت مردم از طالبان، تبلیغ علمای دینی به ‌نفع طالبان و علیه دولت افغانستان است. آقای گل‌بهاری گفته است که اکثر‌ علمای ولایت سرپل دولت افغانستان را «امریکایی» توصیف کرده و هیچ‌گاه از مشروعیت و مردمی‌بودنِ آن یاد نمی‌کنند. براساس گفته‌های آقای گل‌بهاری، ضعف تبلیغاتی فرماندهی امنیه و عدم حمایت علما از دولت و نیروهای امنیتی، باعث شده است که مردم در برخی از نقاط سرپل، به طالبان رو بیاورند.

در عین‌حال، انتقادهایی بر عملکرد سرپرست ولایت سرپل نیز وارد است. عبدالجبار حق‌بین، نزدیک به سه سال است که به حیث والی ولایت سرپل کار می‌کند. او از ولایت بغلان است و در حالی که خودش را مستقل می‌داند، وابسته به حزب افغان‌ملت دانسته می‌شود. هرچند آقای حق‌بین می‌گوید از زمانی که به حیث والی سرپل گماشته شده‌ تاکنون فعالیت‌های زیادی از جمله قیر‌ریزی جاده‌های مرکز شهر سرپل، بازسازی ساختمان‌های ۲۰۰ باب مکتب و ۴۰ ادارة دولتی را به حمایت بودجة دولتی و نهادهای انکشافی انجام داده است، اما گسترش نا‌امنی، فساد اداری، حکومت‌داری ضعیف، چند‌دستگی میان ادارات محلی و غیرحاضری‌های دوام‌دار به دلیل سفرهای خارجی، از جمله انتقاداتی است که بر چگونگی عملکرد او وارد است.

قدرت‌نمایی طالبان، بی‌‌پروایی حکومت

قدرت‌نمایی طالبان در حومه‌های شهر سرپل و حاکمیتِ ۸۰ درصدی آنان بر برخی از ولسوالی‌ها و مناطق مرکز سرپل، بیانگر‌ این است که برنامة ناآرام‌سازی شمال و تسلیم‌دهی مناطق وسیعی از ولایات استراتژیک شمال افغانستان به دست طالبان و تروریستانی که چشم به مرزهای آسیای میانه دوخته‌اند، به صورت جدی جریان دارد.

یک مقام ولایت سرپل نیز که خواست نامی از او گرفته نشود، می‌گوید که تحریکات اخیر تروریست‌ها در ولایت سرپل جزئی از برنامۀ ناآرام‌سازی شمال است و از مدتی بدین‌سو، طالبان به مرکز ولایت سرپل هجوم آورده و در تلاش راه‌اندازی عملیات‌های وسیع نظامی می‌باشند.

براساس گفته‌های این مقام، ولایت کوهستانی سرپل برای تروریست‌ها، از اهمیت خاصی برخوردار است و گروه‌های دهشت‌افگن، به این ولایت به‌عنوان مرکز بزرگ هماهنگی و فعالیت‌های دهشت‌افگنانه در شمال چشم دوخته‌اند.

براساس دریافت‌های یک نوار ویدیویی، آقای گل‌بهاری طی یک نشست چندی قبل در فرماندهی امنیه سرپل گفته است که یکی از عوامل گسترش نا‌امنی و حمایت مردم از طالبان، تبلیغ علمای دینی به ‌نفع طالبان و علیه دولت افغانستان است. آقای گل‌بهاری گفته است که اکثر‌ علمای ولایت سرپل دولت افغانستان را «امریکایی» توصیف کرده و هیچ‌گاه از مشروعیت و مردمی‌بودنِ آن یاد نمی‌کنند. براساس گفته‌های آقای گل‌بهاری، ضعف تبلیغاتی فرماندهی امنیه و عدم حمایت علما از دولت و نیروهای امنیتی، باعث شده است که مردم در برخی از نقاط سرپل، به طالبان رو بیاورند.

هم‌اکنون طالبان بر تپه‌ها و حومه‌های شهر سرپل حاکمیت دارند و به گفتة مولوی نقیب‌الله، رییس کمیتة صلح ولایتی سرپل، جنگجویان آنان در ۵ کیلومتری شهر سرپل آزادانه عملیات و گشت‌و‌گذار می‌کنند. در همین‌حال، حدود دو ماه قبل، مقامات سرپل از حضور بیشتر از ده زنِ‌ ازبیکستانی در ولسوالی کوهستانات ولایت سرپل خبر دادند که آنان ضمن فعالیت‌های تبلیغی به نفع طالبان، به جنگجویان طالب، چگونگی ساختن ماین و واسکت‌های انتحاری را آموزش می‌دادند. اکنون اما سرپرست ولایت سرپل می‌گوید که این زن‌های تروریست، در نزدیکی مرکز شهر (شیرم‌ها) حضور دارند و در تلاش هدف‌‌قرار‌دادنِ مقامات کلیدی ولایت از جمله سرپرست و فرمانده امنیه این ولایت‌اند. مقامات ولایت سرپل، در حالی که بلند‌شدنِ پرچمِ داعش را در شماری از مناطق مانند کوهستانات، شیرم‌ها  و نیمدان ولایت ‌تأیید می‌کنند، اما می‌گویند که نشانه‌هایی از حضور داعش در صفوف جنگجویان طالبان تاکنون دیده نشده است.

تشکیلات و امکانات طالبان

هرچند طالبان یک گروه سازمان‌یافته، منسجم و دارای دستور کار منظم نیستند، اما رهبری آنان، تلاش کرده است با ایجاد تشکیلات نام‌نهاد، این گروه را در برابر دولت افغانستان منسجم و هدفمند تعریف کند.

طالبان را در ولایت سرپل می‌توان به دو گروه تقسیم کرد: گروهی که شعوری می‌جنگند و گروهی که به دنبال نان و فرار از قانون‌اند.

تشکیلات، رهبری و فرماندهی طالبان را شعوری‌ها بر عهده دارند. این گروه که نسبت به گروه دوم اندک‌اند، بیشتر بقایای حکومت پنج‌سالة امارت اسلامی‌اند که در مراکز مهم دینی طالبان در وزیرستان پاکستان آموزش‌های دینی و مذهبی فرا گرفته‌اند. گروه دوم که غیرشعوری‌هایند، بیشتر کسانی‌اند که در ادارات عدلی و قضایی پرونده‌های قتل و غارت دارند و یا از فقر و تنگدستی، برای یافتنِ لقمه‌نانی به جنگ و غارت رو آورده‌اند.

هرچند آمار مشخصی از شمار جنگجویان طالبان در ولایت سرپل وجود ندارد، اما مقامات محلی آمار گوناگونی در این مورد ارائه می‌کنند. به گفتة‌ عبدالجبار حق‌بین‌، جنگجویان طالبان که در سرپل حضور دارند، نزدیک به ۵۰۰ تن می‌رسند. به باور او، در جریان نبردهای شدیدتر با نیروهای امنیتی، جنگجویانی از ولایات همجوار سرپل مانند بلخ، جوزجان و فاریاب نیز به‌عنوان نیروهای کمکی به این ولایت می‌آیند.

سرپرست ولایت سرپل هرچند تشکیلات منظم طالبان را در این ولایت رد می‌کند، اما دریافت‌های این گزارش نشان می‌دهد که طالبان منسجم‌تر از قبل، آمادة تحرکات بیشتر در این ولایت‌اند.

امکانات تسلیحاتی طالبان نیز از مدتی بدین‌سو در ولایت سرپل گسترش یافته و جنگجویان آنان توسط تروریست‌های ازبیکستانی و پاکستانی در مناطق کوهستانات ‌و شیرم‌های ولایت سرپل آموزش‌های رزمی را فرا می‌گیرند.

توپ ۸۲، هاوان، راکت، پیکا، کلاشنیکوف، واسکت‌های انتحاری، ماین‌های کنارجاده‌‌ای و بمب‌های دستی از جمله تسلیحات دست‌داشتۀ طالبان است که علیه نیروهای امنیتی می‌جنگند. در حالی که تاکنون بارها از کمبود تسلیحات و امکانات در صفوف نیروهای امنیتی گزارش شده است، شماری از منابع می‌گویند که طالبان در نبرد با نیروهای امنیتی، از امکانات گستردة تسلیحاتی برخوردار بوده و تاکنون دیده نشده که به کمبود تسلیحات روبه‌رو شوند.

  در عین‌حال، شماری از باشندگان این ولایت، از ضعف روز‌افزون ادارات محلی در تطبیق و حاکمیت قانون شکایت کرده و حکومت‌داری را در این ولایت «بسیار ضعیف» توصیف می‌کنند. ذمبین احمدی، یک باشندة مرکز سرپل می‌گوید که نا‌هماهنگی میان ادارات، تنش میان والی و ادارات محلی و هم‌چنان فساد گستردة اداری در همۀ عرصه‌ها، باعث شده است که ولایت سرپل‌ به میدان تاخت‌و‌تاز‌ شماری از مسئولان، به خاطر زراندوزی‌های شخصی مبدل شود.

یک منبع که نخواست از وی نامی ‌برده شود، ضمن ارائة لیستی از سران و فرماندهان گروه طالبان در سرپل، بی‌توجهی مقامات مرکزی را به تهدیدات روز‌افزون این گروه‌، نگران‌کننده توصیف می‌کند.

این منبع هم‌چنان از حضور تروریست‌های ازبیکستانی و پاکستانی به‌عنوان عناصر داعش یاد کرده و می‌گوید که اگر این عناصر سرکوب و نابود نشوند، به‌زودی سرپل را به مرکز خطرناک گروه‌های دهشت‌افگن مبدل خواهند کرد.

تشکیلات طالبان در ولایت سرپل:

اسم	وظیفه	محل وظیفه
قاری قادر	والی	ولایت سرپل
مولوی عبدالقهار	مسئول نظامی	ولایت سرپل
مولوی امان‌الله	ولسوال	ولسوالی سوزمه‌قلعه
مولوی ثمر	مسئول نظامی	ولسوالی سوزمه‌قلعه
مولوی غلام‌رسول	ولسوال	ولسوالی کوهستان
میزرا‌ مشهور به انصار	مسئول نظامی	ولسوالی کوهستان
ملاضیا‌	ولسوال	ولسوالی سانچارک
‌داملا نور‌محمد	مسئول نظامی	ولسوالی سانچارک
هاشمی	سرگروپ	ولسوالی بلخاب
غلام‌حبیب	ولسوال	ولسوالی گوسفندی
دعوا‌جان	مسئول نظامی	ولسوالی گوسفندی
داملا نظیف	ولسوال	صیاد
گل‌علم مشهور به غضنفر	مسئول نظامی	صیاد
روحانی	مسئول گروه	شیرم‌ها
حکیم قریه‌دار	مسئول نظامی	شیرم‌ها
عبدالوهاب	ولسوال	سید‌آباد
ظاهر زاهدی	مسئول نظامی	سیدآباد
حاجی لالا	مسئول گروه	شاهراه سرپل‌ـ‌جوزجان
حسین افتخاری بلوچ	مسئول نظامی	شاهراه سرپل‌ـ‌جوزجان
رازمحمد مشهور به زرقاوی	مسئول نظامی	شاهراه سرپل‌ـ‌جوزجان