"چرخ شیطان" در جاده های مزارشریف

در حالی که موترهای مدرن و قیمتی پشت سر هم می گذرند، آن سوی خیابان جوانی در کنار گادی اش (گاری) ایستاده و با صدای بلند مقصد را فریاد می زند: "نوشاد! نوشاد! نوشاد! عاجل رو است. بیاین که حرکت..."

مزارشریف یکی از شهرهای کلیدی افغانستان است که در زمانه نه چندان دور گادی در آن یکی از مهمترین وسایط نقلیه بود. اما حالا کمتر نشانی از آن در شهر دیده می شود.

دُر محمد در حالی که دستی بر یال اسپ سفیدش می کشد، با صدای بلند رهگذران را صدا می زند تا مسافران دیگری برای گادی خود بیابد. دو خانم سوار بر گادی منتظر او هستند.

دُرمحمد دو سال پیش اسپ و گادی اش را چهل هزار افغانی خرید و همین کار را پیشه کرد. او در میان گادیوان ها به "گادیوان باسواد" مشهور است. دُرمحمد سه سال قبل از مکتب فارغ و سپس گادیوان شد.

گنجایش گادی دُرمحمد شش نفر است. او از هر نفر 10 افغانی کرایه می گیرد. درآمد دُرمحمد چندان بد نیست؛ اما او می گوید از زمانی که سه چرخه های مسافربری (ریکشا) وارد بازار شد، مردم کمتر گادی سوار می شوند. با آن هم، او خوشحال است که از این طریق می تواند روزانه حد اقل 300 افغانی عاید نماید و زندگی خانواده 6 نفره اش را بچرخاند.

در محمد پس از آن که مکتب را به پایان رساند، اسپ و گادی خرید و به مسافربری مشغول شد. او به "گادیوان باسواد" مشهور است.

با اینکه وسایط نقلیه از قبیل تاکسی های شهری، سه چرخه های مسافربری و باربری طی سال های اخیر در شهرهای افغانستان افزایش یافته، اما هنوز هم در مزارشریف عده یی گادی را ترجیح می دهند.

بانو فوزیه که به خاطر خرید نیازهای خانه اش به شهر آمده، حالا قصد دارد تا با گادی به خانه برگردد. او گادی را بر دیگر وسایط نقلیه ترجیح می دهد. فوزیه دلیل جالبی برای این کار دارد: "تاهنوز نشنیده ام که گادی تصادف کرده باشد. در حالی که همه روزه می شنوم موترها و سه چرخه ها تصادف می کنند و سواری هایش زخمی و یا کشته می شوند". گادیوان ها نیز می گویند که به جز زن ها و پیر مردان دیگر کسی گادی سوار نمی شود.

جمعه خان یک گادیوان دیگر شهر مزارشریف است. او در حالی که پول مسافرانش را می گیرد، خودش را این گونه معرفی می کند: "جمعه خان هستم. فرزند رمضان قصاب، خانه ام در گذر شفاخانه است".

جمعه خان خسته به نظر می رسد. او برای گریز از گرمای شدید تابستان مزارشریف در قفسه گادی لم داده است. او در حالی که عرق پیشانی اش را پاک می کند، با لبخند می گوید: "هر پادشاهی را یک پاسبانی است و هر پاسبانی را یک پادشاهی! یک زمانی همه گادی سوار می شدند؛ اما حالا همه از ما بدشان می آید!"

وسایط نقلیه جدید به ویژه سه چرخه ها (ریکشا) سبب شده است تا از شمار گادی ها در شهر کاسته شود.

جمعه خان می گوید که "یک کم چهل" سال است که گادیوان است و در کنار این کار، صدها اسپ را نیز تربیه نموده و در بازار کشورهای بیرونی و ولایات افغانستان فروخته است. گفته می شود که چند دهه قبل در مزارشریف کمتر خانواده ای بود که در خانه اسپ نگهداری نکند.

جمعه خان گادی را از میراث های خوب گذشته گان می داند و می گوید که شهر به هر اندازه که مدرن باشد، بازهم بودن گادی به زیبایی اش می افزاید. او با ناراحتی می گوید که هم اکنون در تمام شهر مزارشریف فقط 9 تا گادی آن هم در مسیر "نوشاد" فعال است.

این گادیوان 55 ساله می گوید که چرخ های گادی "چرخ شیطان" است و اگر یکبار خوب بچرخد، روزانه یک هزار الی یک ونیم هزار افغانی درآمد دارد.

جمعه خان می گوید که حاضر است با تیز‌رفتارترین موترها، با اسپش که سال هاست گادی و سواری هایش را اینسو و آنسو می کشاند، در جاده خامه مسابقه بدهد. او با اطمینان خاطر ادامه می دهد: "اگر دو تا کرولای دوهزار به من بدهند، حاضر نیستم اسپ و گادی ام را بدهم؛ چون همین ها زندگی ام را تا این روز تامین کرده اند".

مختار وفایی / مزارشریف                

ویراستار: عاصف حسینی