افغانستان و 'عریضه نویس‌های همه کاره'

اگر در ادارات دولتی افغانستان کاری دارید که باید انجام شود، نخستین چیزی که به آن نیاز دارید یک عریضه (درخواست) رسمی است و اینگونه است که عریضه نویسی برای بسیاری ها در افغانستان به یک حرفه پر درآمد تبدیل شده است.

این افراد، در بیرون ادارات دولتی حضور دارند و برای مراجعه کنندگان عریضه می‌نویسند.
عریضه نویسان در کنار نوشتن عریضه، مردم را در مراجعه به نهادهای دولتی راهنمایی هم می‌کنند و به این ترتیب به صورت غیر رسمی کار بخش معلومات ادارات دولتی را انجام می‌دهند.
محمد قسیم بارکزی، در کنار پیاده رو مقابل ساختمان ولایت کابل عریضه نویسی می‌کند. این افسر سابق ارتش، شش سال قبل پس از آنکه کارش را در ارتش از دست داد، به عریضه نویسی روی آورد.
روی میز کارش که در کنار خیابان گذاشته شده، انواع فرم ها و اوراق رسمی دیده می‌شود. عریضه رسمی، نکاح نامه، ضمانت نامه و اوراق رسمی دیگری که به درد کار او می خورند.
محمد قسیم ساعتهای طولانی در هوای سرد و گرم کنار پیاده رو می نشیند، اما می گوید که درآمد عریضه نویسی بد نیست.
او می گوید خیلی از مردم نمی دانند برای انجام کارشان در ادارات دولتی به کجا مراجعه کنند.
قسیم می گوید: "چون آنها (مردم) بلد نیستند که به کجا مراجعه کنند و عرایض شان را به چه کسی ارائه کنند، این عریضه نویس است که می تواند (موضوع) را بر روی کاغذ ترتیب کرده و با قالب بندی مناسب به مراجع دولتی تقدیم کند."
مشتریان با سواد و بی سواد

تنها افراد بی‌سواد مشتری عریضه نویس‌ها نیستند، بلکه افراد باسواد نیز به این افراد مراجعه می کنند

براساس آمارهای رسمی، بیشتر جمعیت افغانستان بی سواد هستند. اما تنها مشتریان عریضه نویس ها، افراد بی سواد نیستند، بلکه خیلی از با سوادها هم ترجیح می دهند کارشان را با نوشتن عریضه توسط این افراد آغاز کنند.
علی محمد، باشنده ( ساکن) کابل که خودش با سواد است اما بخاطر ادبیات خاص و رایج در ادارات دولتی که عریضه نویسان با آن آشنا هستند، از این افراد در نوشتن عریضه خود کمک می گیرد.
او می گوید: "خودم می توانم عریضه بنویسم، سواد هم دارم، اما اگر ما بر روی کاغذ سفید بنویسیم و به ادارات دولتی مراجعه کنیم، آن را زیاد تحویل نمی گیرند. به این دلیل نزد عریضه نویس می آیم که اینها هم ثبت دولت هستند و هم اینکه عریضه نویس می تواند به شکل بهتری (موضوع را) بنویسد."
ادارات دولتی که مراجعه کننده زیادتر دارند، برای عریضه نویسان هم شغل ایجاد کرده اند.
بیشتر کارمندان دولت هم ترجیح می دهند مردم با عریضه رسمی به آنها مراجعه کنند.
'دولت الکترونیک'
عریضه نویسی به شکلی که در افغانستان دیده می شود، دیگر در خیلی از کشورها وجود ندارد. اما این کار هنوز منبع درآمد برای خانواده های زیادی در افغانستان است.
یکی از دلایلی که عریضه نویسی همچنان در افغانستان رونق دارد، سنتی بودن سیستم کار در ادارات دولتی است.
اما دولت چند سالی است که برنامه ای را تحت عنوان "دولت الکترونیک" با هدف مدرن کردن ادارات دولتی شروع کرده است.
محمد ایمل مرجان، رئیس بخش تکنولوژی معلوماتی و مخابراتی وزارت مخابرات افغانستان می گوید که در صورت تکمیل این برنامه در بسیاری موارد مردم از مراجعه مستقیم به ادارات دولتی بی نیاز خواهند شد.
او می گوید: "به طور مثال، یک شخص در بدخشان است و می خواهد معاش تقاعد (حقوق بازنشستگی) خود را بگیرد. او مجبور است از بدخشان به ولایت خود یا حتی کابل بیاید تا پول خود را بگیرد. طبعا این کار به وقت و هزینه نیاز دارد."
اما به گفته آقای مرجان، اگر برنامه پرداخت معاش افراد بازنشسته الکترونیک شود این فرد می تواند از محل خود و تنها با وارد کردن یک کُد در تلفن همراه، از طریق شبکه ها از بدخشان تا کابل موضوع را پیگیری کند و حقوق بازنشستگی اش به حساب بانکی او منتقل شود.
کامپیوتر تازه چند سالی است که راهش را به ادارات دولتی افغانستان باز کرده و خیلی از کارمندان دولت هنوز با قلم و کاغذ کار می کنند.
کنار گذاشتن قلم و کاغذ و سراسری شدن برنامه "دولت الکترونیک" شاید به سالها وقت نیاز داشته باشد، اما تا آن زمان همچنان گره کار مردم در ادارات دولتی با قلم عریضه نویسان باز خواهد شد.

علی یاور سلیمی

بی بی سی